Herdenking Razzia Twente

Op donderdag 10 september 2020 vond de herdenking van de razzia van zaterdag 13 en zondag 14 september 1941 in Twente, plaats

Het was een mooie bijeenkomst waarbij door diverse leerlingen van de groepen 8 van de Prinseschool, welke het monument heeft geadopteerd, de namen van slachtoffers werden voorgelezen.

Vooraf werden bloemen gelegd bij het monument, dat is ontworpen door de heer Appie Drielsma.

Een van de sprekers was de burgemeester van van Enschede de heer dr. Onno van Veldhuizen. Zijn toespraak treft u hieronder.

Bij de herdenking mochten wij  de nieuwe ambassadeur van Oostenrijk mevrouw Astrid Harz begroeten. Het was voor ons een grote eer dat haar eerste openbare gelegenheid het bezoek aan de herdenking betrof. Op de foto van links naar rechts, Marjon de Klijn, Frank van Keulen, Astrid Harz en Rein Nota.

Namens de stichting wens ik mevrouw Harz een bijzonder goede tijd in Nederland

Toespraak burgemeester Dr. G.O. (Onno) van Veldhuizen ter gelegenheid van de Mauthausen herdenking op 10 september 2020

Vandaag zijn we voor het eerst in een grotere groep bijeen in het jaar waarin we herdenken en vieren dat we 75 jaar in vrijheid leven in Nederland. Bijeenkomsten op 1 april – onze Enschedese Bevrijdingsdag -, 4 en 5 mei en 15 augustus hebben allemaal in zeer afgeslankte vorm plaatsgevonden als gevolg van het corona-virus. We pakken met deze herdenking op deze bijzondere plek de draad op. Een draad waarmee we ons enkele leven vasthechten aan de gemeenschap waar we bij horen. De mensen van nu, van morgen en van gisteren.
De gezondheidsschade van het virus is genoegzaam bekend, de economische schade wordt steeds meer zichtbaar maar de onthechting door het beperken van plaatsen van samenkomst is weinig besproken en nog minder doorleefd. En hopelijk krijgt het virus ook niet te lang de kans om daar aan verder te werken. Het voelde voor mij, hoe onvergelijkbaar ook, als een vorm van bezetting. De ontmoeting werd illegaal. Wij vluchten in de virtuele wereld. Maar ik geloof niet dat daar een werkelijk alternatief te vinden is. Wij zijn nooit gemaakt om via anoniem glas werkelijk tot een volwaardig mens, iemand die zich in vrede verhoudt tot zichzelf en de ander, te worden. En wie verblijft op Twitter of Facebook waant zich al te vaak in de hel van Dante of Jeroen Bosch; duistere echokamers in kleuren van haat, waar mensen geofferd worden op het altaar van het eigen gelijk. Dat voelt en is niet goed. Ook niet na 75 jaar. Maar ik ben blij dat wij ons gemeenschappelijke leven weer enige vorm en inhoud kunnen geven; opdat wij niet vergeten.
Daarom staan we vandaag voor de Synagoge en het monument van Appie Drielsma. We staan stil bij de vreselijke gebeurtenissen op 13 en 14 september 1941 waarbij 105 onschuldige Joodse mannen uit Twente als vergelding voor een sabotage aan een paar kabels zijn afgevoerd en waarvan niemand het heeft overleefd. Ook de 69 mannen uit Enschede niet.

De oorlog die nu 75 jaar voorbij is, heeft ons als stad en samenleving diep gekleurd. 1207 Enschedeërs zijn omgekomen door genocide, concentratiekampen, razzia’s, honger, vergissingsbombardementen en ander oorlogsgeweld maar ook stonden mensen met gevaar voor eigen leven en dat van hun naasten uit overtuiging op tegen het Nazigeweld. Stille helden die ten koste van zichzelf in verzet kwamen. Zonder zicht op succes en met geen enkel idee over duur en afloop van de oorlog.

Vandaag wil ik op deze plaats – net als op 4 mei – drie personen noemen.
Sig Menko, de voorzitter van de Enschedese Joodsche Raad, die mensen liet waarschuwen om onder te duiken en niet op transport te gaan en er zo voor zorgde dat hier aanzienlijk minder mensen de dood in concentratiekampen vonden.
De Dominees Nanne Zwiep en Leendert Overduin, beiden het geweten van de stad genoemd. Zwiep om zijn duidelijke en dappere taal, die hij met de dood moest bekopen. Overduin voor zijn lang te stil gebleven onmetelijke daden om naar schatting rond de duizend Joden onder te laten duiken en hen daar van al het nodige te voorzien. Na de oorlog zette hij zich even onbaatzuchtig in voor de gedupeerde kinderen en vrouwen van NSB’ers en collecteerde met succes voor hen ook bij Joodse families. Barmhartigheid is groter dan rechtvaardigheid.
Ik wil juist vandaag en juist na het uitspreken van deze laatste woorden een vierde naam toevoegen; die van onze onlangs overleden Ereburger Henk van Gelderen. Overduin kwam bij hem, de twintiger uit het verzet, die vele van zijn Joodse familie waaronder zijn broer voor altijd moest missen, om hem te vragen zijn vader te bewegen iets voor de verschopte NSB kinderen over te hebben. Een bijna ongehoord tartend verzoek. Maar Overduin kwam juist omdat Henk wel wist hoe het was om veroordeeld te worden vanwege feiten die buiten de eigen macht en verantwoording lagen. Met kinderen wordt gedaan, zij doen niet. Het was een moeilijk gesprek tussen vader en zoon; maar het geld kwam er.

Nu 75 jaar later is er de documentaire over Overduin en onlangs verscheen een boek voor jongeren over wat zich afspeelde in Enschede en Twente tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo blijft ook voor hen de geschiedenis levend. Ik ben daarom blij dat een aantal leerlingen hier aanwezig is en later op de middag in gesprek gaan met overlevenden. Zeker ook vandaag de dag waar we nog steeds met de neus op de feiten worden gedrukt. Oorlog, geweld, verzet: op tal van plaatsen in de wereld is het onrustig. Kinderen kunnen helaas niet altijd veilig opgroeien. Ook in Nederland. Ik denk ook aan de recente conflicten tussen rivaliserende rapgroepen die op straat worden uitgevochten.

Toch zijn wij – ik heb het bij eerdere gelegenheden ook gezegd – door de oorlog, ook wanneer we hem niet meemaakten, allemaal andere mensen geworden; gewaarschuwde mensen. Wij kennen geen eerste en tweede klas burgers. Bij ons telt het individu en niet zijn afkomst, geslacht, geaardheid of levensovertuiging. Op die gelijkwaardigheid berust onze vrijheid. De één is niet meer vrij dan de ander en ook niet meer gelijk. Herdenken is een oefening om het kompas van onze samenleving weer moedig en eerlijk te herijken. Het is nooit vanzelfsprekend en met het voortschrijden van de tijd wordt de opgave van vrede groter.

Vrede is een werkwoord. Als het nooit meer mag gebeuren, moet je er altijd over blijven praten. Om uiteindelijk te zwijgen; een paar minuten stilte als het eigenlijke centrum van onze stad en van onszelf. Ieder jaar opnieuw. Je hoort alleen de vogels en het slaan van je hart, je ziet al je medemensen; ook diegene die nog uit eigen herinnering over die oorlog kunnen vertellen, voor de laatste keer een mijlpaal van 75 jaar vierend.

Het zijn namen die bij ons blijven.
De namen die op de huid van onze stad zijn geschreven in het steenschrift van 222 Stolpersteine. We hebben er nog vele te gaan. Dát blijft een Ereschuld, ook na 75 jaar.
Maar ook de 105 namen die de leerlingen van de Prinseschool hier vandaag hardop noemen.
Opdat wij niet vergeten.